Çocuklarda Psikolojik Enkaz

           Merkez üssü Kahramanmaraş olan ve 6 Şubatta gerçekleşen 7,7 şiddetindeki depremde de olduğu gibi depremler, bir çocuğun topluluğunda, ev ve okul gibi güvenilir alanlarında büyük yıkıma ve çocuk için en önemli insanların ölümüne veya yaralanmasına neden olabilecek güçlü kuvvetler olabiliyor. Maalesef depremler yalnızca can kayıpları, yaralanmalar ve bina yıkımlarına sebep olmuyor ayrıca kişilerin psikolojisinde de sarsıntılara neden oluyor. Bir depremden sonra yetişkinler gibi çocukların da yaşanılan travmaya, çocuğun günlük rutini, aile birimi, okulu, akran ilişkileri ve hatta evin konumu üzerindeki etkisine karşı normal tepkileri vardır. Bir felaketin hemen ardından meydana gelen aşağıda belirtilen tepkiler, yıkıcı bir duruma beklenen, normal tepkiler olarak kabul edilir.

Okul Öncesi Çocuklar (2-6 yaş):

• Kontrol edilemeyen ağlama
• Amaçsızca koşmak
• Aşırı yapışma ve yalnız kalma korkusu
• Regresif davranış
• Yüksek seslere karşı hassasiyet
• Karışıklık ve sinirlilik
• Yeme problemleri
• Yeni korkular

Okul Çağı (7-12 yaş):

• Spesifik olmayan fiziksel şikayetler (ağrı ve sancılar)
• İştah değişiklikleri
• Uyku değişiklikleri (uykuya dalma sorunu, kötü rüyalar)
• Üzüntü
• Akranlardan çekilme
• Sinirlilik
• Aşırı korku ve endişe
• Saldırganlık ve sorgulama otoritesi
• Okuldan kaçınma, ilgi kaybı ve okula konsantre olma zorluğu
• Yaşından daha küçük davranma (altını ıslatma)
• Risk alma davranışları
• Hayal kırıklığı
• Umutsuzluk ve çaresizlik duyguları
• Evde veya okulda isyan
• Yeni korkular

Yas Aşamaları

1. İnkâr: İlk aşama, olanlara inanmayı reddetmektir. Bu aşamada, çocuklar bazen kaybın gerçekleşmediğine inanır veya her şeyin iyi ve yolunda olduğunu iddia ederler.
2. Öfke: Bir çocuk travmanın meydana geldiğini inkâr etmeyi bıraktığında ise öfke kendisini göstermeye başlar. Öfke, kayıp için başkalarını suçlamaktan, öfkeyi içe yani kendine döndürmeye ve kendini suçlamaya kadar birçok şekilde kendini gösterebilir.
3. Pazarlık: Öfke daha sonra travmayı pazarlık etme girişimlerine dönüşür. Çocuklar bu duygusal stratejiye, olanların gerçekliğini ortadan kaldırma umuduyla başvururlar.
4. Üzüntü: Bir çocuk kaybın kalıcı olduğunu fark ettiğinde, üzücü duygular ortaya çıkar. Bu gerçek genellikle çocuk için en zor aşamadır.
5. Kabul ve Çözüm: Bu aşamada, çocuk kaybı kabul eder ve hayatına devam edebilir. Kaybın çözülmesiyle birlikte artan enerji görülür. Gelecek için yenilenmiş hedefler belirlemeye başlar ve önceki işlevselliğine geri dönüş fark edilir.

Yas Süreci

Şiddetli bir depremin ardından, bir çocuğun sevdiklerinin, evcil hayvanların, oyuncakların, evin ve/veya toplumun kaybına üzülmesi doğaldır. Bir bireyin yas tepkisinin yoğunluğu ve süresi, kaybın ne kadar önemli algılandığına bağlıdır. Yas aşamaları her birey için farklı işler. Çoğu çocuk yasla çalışabilir ve birkaç hafta içinde önceki duygusal işlevselliğine geri dönebilir. Bununla birlikte, bazen, bir birey bir durumda sıkışıp kalabilir ve bir sonraki aşamaya geçmekte zorlanabilir veya bir aşamayı atlayabilir. Fakat kişi atladığı aşamaya ileriki zamanlarda mutlaka tekrar dönüş yapacaktır.

Çocuklara Nasıl Yardımcı Olabiliriz?

• Bir güvenlik hissi yaratın: Çocuğunuza, emniyet ve güvenlik hissi yaratmanız oldukça önemlidir. Sakin kalma yeteneği, çocuk için çok şey ifade edecektir. Nasıl hissettiğinizi basit terimler kullanarak paylaşabilirsiniz ve başa çıkma yollarını kısaca çocuğunuza yansıtabilirsiniz. Çocukların, güvensizlik duygusu içerisinde olacakları için çevresinin güvenilir bir yer olduğunu hissetmesi gerekir. Bundan dolayı, sizin ve diğer yetişkinlerin; insanların güvenli, emniyetli ve zararsız olduklarından emin olmak için ellerinden geleni yaptığını yansıtabilirsiniz.
• Sorularına cevap verin: Çocuklar bu süreçte belirsizlik yaşayabilir ve durumu anlamlandırmakta zorluk çekebilir. Bundan dolayı çocuklarınızın soru sormasına izin verin. Soruyu çok fazla detaylandırmadan çocuğun anlayabileceği dilde cevaplamaya çalışın.
• Tüm duygulara saygı gösterin: Her çocuğun duyguları, düşünceleri ve tepkileri sizinkinden farklı olabilir. Çocuklarınızın duygu, düşünce ve davranışlarına şefkat gösterin.
• Yaşa uygun olun: Her çocuk afetlere duygusal ve gelişimsel evresine göre tepki verir. Her evrede çocuk, dünyaya ve olayların nasıl gerçekleştiğine, farklı ve yeni bir anlayışla bakar. Bu nedenle, olayları bir çocuğun anlayabileceği kelimelerle ve yalın bir dil ile açıklamak önemlidir.
• Oyun, oyuncak ve sanat yoluyla ifade edin: Bazı çocuklar duyguları veya korkuları hakkında konuşmak istemeyebilir. Ayrıca yaşa bağlı olarak duygu ve düşüncelerini bir yetişkin kadar iyi de yansıtamayabilirler. Bundan dolayı çizim, resim yaparak, oyun ve oyuncaklarla oynayarak, yazarak veya yaşa uygun diğer aktivitelerle nasıl hissettiklerini ifade etmelerine yardımcı olun.
• Yeniden çerçeveleme: Unutmayın ki çocuğunuz sadece sizden değil, aynı zamanda akranlarından ve medyadan da süreç ile ilgili bilgi alacaktır. Bu noktada çocuğunuza ilk önce konu hakkında ne bildiğini sormak değerli olacaktır. Çocuğunuz konu hakkında konuşmayı seçerse, depremi ve etkilerini kendi sözleriyle açıklamasına izin verin. Bu, herhangi bir yanlış bilgilendirme veya yanlış anlamayı gidermek için bir fırsat sağlayacaktır.
• Eğitin: Çocuklarınızı deprem hakkında bilgilendirin. Bunu tekrardan yaş grubuna göre anlatım şeklinizi dönüştürün. Bunun için oyuncakları kullanmak yararlı olabilir. Artçılar hakkında da bilgi vermek ayrıca önemlidir. Çocuklara ihtiyaç duydukları temel, doğru bilgileri sağlayın. Ayrıntılardan kaçının.
• Medyaya maruz kalmayı azaltın: Çocuğunuzun depremle ilgili görüntü ve bilgilere medya üzerinden maruz kalmasını en aza indirin. Deprem ve deprem sonrası görüntüleri izlemek veya açıklamalarını duymak, yalnızca bir çocuğun kaygısını artıracaktır. Örneğin, küçük bir çocuk, çöken binaların veya depremzedelerin medya görüntülerinin bir olayın tekrarı olduğunu anlamayabilir ve yeni bir depremin meydana geldiğini düşünebilir.
• Birlik duygusu yansıtın: Çocuğunuzla depremzedelere karşı yardım etme yolları hakkında konuşun. Kart yazmak, çizim göndermek veya gönüllü olmak sizin ve bir çocuğun toplumun iyileşme sürecine katkıda bulunmasına yardımcı olabilir.
• Kendiniz için destek alın: Endişelerinizi, korkularınızı doğrudan çocuğunuza değil, başka bir şefkatli yetişkine aktarın. Yas sürecini sağlıklı atlatmak ileride çıkabilecek farklı problematikleri önlemek adına değerli olacaktır.