Düşünme Hataları : Ya Hep Ya Hiç !

Endişeli veya stresli hissettiğinizde,düşüncelerinizin çoğunlukla olumlu yönde mi olduğunu söylersiniz yoksa olumsuz mu?

Düşünme hataları veya ‘Otomatik Düşünceler’ insanın kendi kendini engelleyen hatalı düşünce kalıplarıdır.Hata diye adlandırılmasının sebebi duruma veya koşula uygun olup olmadıkları sorgulanmaksızın kabul edilmeleridir.Otomatik düşünceler,aklımıza kendiliğinden gelen bizim özellikle düşünmeyi istemediğimiz düşüncelerdir.Zihin akışı içinde yer alan ve daha çok duygusal sıkıntının da eşlik ettiği ortama ve duruma göre şekillenen bilişlerdir diyebiliriz. Düşündüğünüz şeyler gerçeklikle uyuşmadığında kendiliğinden ortaya çıkar ve sıklıkla düşünme hataları yapan kişiler bunu yaptıklarının farkına varmazlar.O sırada yalnızca  zihinde uçuşan bu düşünceye eşlik edilen duygular fark edilir ve incelenmeksizin doğru olduğu kişi tarafından kabul edilir.İçerik ve anlamlarına göre bu otomatik düşünceler belli duygularla birleşiktir.Bu yüzdende yoğun duygusal tepkilere yol açar.Hem imgesel hemde sözel olabilir.Otomatik düşünceler tanındığında ancak bu düşüncelerin geçerliliği değerlendirilebilir olur.

Nasıl Mı?

Örneğin; yol kenarında yürürken yanınızdan son sürat geçen bir otomobil düşünün.O sırada otomobilin rengine ,modeline,sürücüye dikkat edemezsiniz.Fark edilen ve akılda kalan tek şey;arabanın nekadar hızlı geçtiği ve arkasında bıraktığı toz bulutudur.İşte düşünme hataları ya da bilişsel çarpıtmalar da bizi zora sokan bir durum yaşadığımız an tıpkı bu örnekteki otomobil gibi hızlıca gelir geçer ve arkasında toz bulutu yerine bize hissettirdiği duyguları bırakır.
Eğer kaygılıysanız ,olumsuz düşünceler her yere yayılır ve onları kontrol etmekte zorlandığınızı hissdebilirsiniz.Anksiyete veya depresyondan muzdarip olan bazı insanlar düşüncelerini ‘kapatabilmeyi’ dilediklerini söylüyorlar.Çoğunlukla ,anksiyete veya depresyona neden olan şey belirli olay veya durumdan ziyade aslında bu kontrolsüz düşüncelerdir.

Düşüne Hatalarını Anlamak Neden Bu Kadar Önemli?

Kaygılı ve düşük benlik saygısı olan insanlar sonsuz bir olumsuz düşünme döngüsüne yakalanmaya yatkındırlar.Düşüncelerinizin  değerlendirmesini yapmak önemlidir çünkü bu döngü kendini gerçekleştiren bir kehanet haline gelebilir.Mesela insanların kendisinden hoşlanmadığını düşünen bir kişi,sosyal bir durum karşısında terleme gibi fiziksel semptomlar göstermeye başlayabilir.Sonuç olarak kişi sosyalleşmekten kaçınır ve kendisini yalnız hissetmeye yol açar.Sonunda ‘bende bir sorun olmalı’ şeklinde daha olumsuz düşüncelere sahip olur.Döngü zamanla kişiyi depresif veya endişeli hissettirerek devam eder.İlk düşünce uygun şekilde ele alınırsa onu izleyen tüm olumsuzluk düngüsünden kaçınılabilir.

En sık kullanılan düşünce hatalarından biri: ‘YA HEP YA HİÇ’

Aşırı genelleme içeren bir düşünce biçimi olan ya hep ya hiç yargısı,başka seçeneklerin de var olabileceği gerçeğini görmenizi engeller.Eğer genelleme yaparak düşünmeyi seçiyorsanız sizin için gri alan yoktur;ya siyah ya beyaz vardır.Hayata bakış açınız ‘her zaman ‘ veya ‘asla’ gibi keskin kelimelerle belirlenir.Mükemmel olmayan bir şey yapmanın başarısız olduğunu düşünmek gibi…
Örneğin;
-Eğer bir testin yüzde 85’ini doğru cevapladığınızda ,buna sevinmek yerine yüzde 15’ini kaçırdığınız için tamamen başarısız olduğunuzu düşünmek
-İş yerinde terfi alamadıysanız ,bu yüzden şirketin sizi gözden çıkardığını düşünmek
-Her aşk biter
-Bütün erkekler aldatır

İki uçtan olan düşüncelerdir.Kendimizi yada kişileri ya en iyi ya da en kötü durumları ile değerlendirip ara seçenekleri hesaba katmama hatasıdır.Siyah beyaz düşünme yada kutuplaştırma hatası olarak da bilinir.İşte ya hep ya hiç düşünen insanların kurduğu bazı cümle kalıplarına benzer birkaç cümle..
-Bu işi alamazsam ,hiçbir şey yolunda gitmeyecek.
-Eğer beni sevmezse,mutlu bir insan olamam.
-Değer görmek için kimseye hayır dememeliyim.

Ne Yapmalıyız?

Mutlak mükemmellik ile tam bir felaket arasında genellikle geniş bir sonuç yelpazesi olduğunu kendinize hatırlatın.Hayatta çok az durum gerçekten ya hep ya hiç yargı içerir.

Kendine Sor!

-Gerçekten o kadar kötü müyüm yoksa abartıyor muyum?
-Kendime haksızlık yapıyor muyum?
-Başkalarına haksızlık yapıyor muyum?
-Affedici olmamak bana ne kazandırıyor?
-Böyle düşünmezsem ne olur?

Hayatın ana fikri öngörülemez olduğudur.Mükemmellik insan olmanın donanımında yoktur.Bizler kusurlarımızla,zaaflarımızla,zayıflıklarımızla bir bütünüz.Her durumun farklı boyutları ve versiyonları vardır ve hayat kesinlikle tekdüze değildir.Genellemenin tam tersi geniş bir vizyona sahip olmaktır. Bana göre asıl başarı, mutluluk,konfor hali ise her duruma farklı açılardan bakabilmek ile mümkün olabilir.